ขุนวิจิตรมาตรา หรือ สง่า กาณจนาคพันธุ์ เกิดเมื่อวันที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2440 เป็นบุตรของขุนสารการ (ทองดี) และนางพับ จบการศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 8 จากโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย เข้ารับราชการเป็นล่ามภาษาอังกฤษในกรมแผนที่ ของกระทรวงกลาโหม เมื่อช่วงปี พ.ศ. 2463 และต่อมาในช่วงปี พ.ศ. 2467 ขุนวิจิตรมาตราได้โอนย้ายไปเข้ารับราชการในกระทรวงพาณิชย์ และเกษียณอายุในตำแหน่งหัวหน้ากองมาตราชั่งตวงวัดเมื่อปี พ.ศ. 2500
ขุนวิจิตรมาตรา เป็นผู้ที่มีชื่อเสียงโดดเด่นเป็นอย่างมากในด้านภาพยนต์ไทยรวมถึงการประพันธ์เพลง โดยมีผลงานเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางมากมาย ซึ่งหนึ่งในผลงานที่โดดเด่นและเป็นที่รู้จักนั้นก็คือการประพันธ์คำร้องของเพลงชาติไทยฉบับแรกของสยาม ฉบับชั่วคราว (7 วัน) เมื่อปี พ.ศ. 2475 ภายหลังการเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองที่มีบททำนองซึ่งประพันธ์โดยพระเจนดุริยางค์
นอกจากผลงานในด้านภาพยนต์และการประพันธ์เพลงแล้วนั้น ขุนวิจิตรมาตราก็ยังมีผลงานในด้านการแต่งหนังสือต่างๆ อยู่หลายเรื่อง ไม่ว่าจะเป็น หลักไทย, ภูมิศาสตร์สุนทรภู่ เป็นต้น ซึ่งก็ถือได้ว่าขุนวิจิตมาตรราเองนั้นเป็นนักคิด นักค้นคว้า และนักเขียนสำคัญคนหนึ่งของ ยุครัตนโกสินทร์
ขุนวิจิตรมาตรา ถึงแก่กรรมเมื่อ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2523 รวมอายุได้ 83 ปี แต่ในช่วงตลอดเวลาที่ผ่านมานั้นก็ได้สร้างชื่อเสียงและคุณงามความดีเอาไว้ให้กับประเทศไทยของเราเป็นจำนวนมากเอาไว้ให้เยาวชชนรุ่นหลังได้เรียนรู้และศึกษา อาทิเช่น
ด้านภาพยนตร์
- รบระหว่างรัก (2474) กำกับ / เรื่อง (หนังเงียบ)
- ท้าวกกขนาก (2475) กำกับ / เรื่อง (หนังเงียบ)
- หลงทาง (2475) กำกับ / เรื่องและเพลง
- ปู่โสมเฝ้าทรัพย์ (2476) กำกับ / เรื่องและเพลง
- เลือดทหารไทย (2478) กำกับ / เรื่องและเพลง
- พญาน้อยชมตลาด (2478) เพลง
- เมืองแม่หม้าย (2478) เพลง
- เพลงหวานใจ (2480) กำกับ / เรื่องและเพลง
- บ้านไร่นาเรา (2485) เรื่องและเพลง
- ทะเลรัก (2495) กำกับ / เรื่อง
- วารุณี (2496) กำกับ / เรื่อง
- กลัวเมีย (2514) กำกับ
ละครไทย
- ศรอนงค์ (เรื่องและเพลง ละครเวทีคณะของพระนางเธอลักษมีลาวัณ ช่วงสงครามมหาเอเซียบูรพา ศาลาเฉลิมกรุง พ.ศ. 2486)
- มาร์โคโปโลกับคุบไบลข่าน (เรื่องและเพลง ไทยทีวีช่อง 4 บางขุนพรหม พ.ศ. 2502)
- เจ้าจอมเจียวกุน (เรื่องและเพลง ไทยทีวี)
- ไซซี (เรื่องและเพลง ไทยทีวี)
- ฮวนลิฮวยกับซิเต็งซัน (เรื่อง ไทยทีวี)
บทประพันธ์เพลง
- เพลงชาติสยามฉบับราชการ พ.ศ. 2477 (บทร้อง 2 บทแรกประพันธ์โดยขุนวิจิตรมาตราเมื่อ พ.ศ. 2475 และได้แก้ไขเพิ่มเติมสำหรับเข้าประกวดเพลงชาติฉบับราชการในปี พ.ศ. 2476)
- บวงสรวง (จากภาพยนตร์ “เมืองแม่หม้าย” – พ.ศ. 2470)
- กุหลาบหอม (ขึ้นพลับพลา) (จากภาพยนตร์ “หลงทาง” – พ.ศ. 2474)
- บัวบังใบ (จากภาพยนตร์ “หลงทาง” – พ.ศ. 2474)
- เนื้อร้องเพลงชาติสยาม พ.ศ. 2475 (ทำนองโดยพระเจนดุริยางค์)
- ลาทีกล้วยไม้ (จากภาพยนตร์ “ปู่โสมเฝ้าทรัพย์” – พ.ศ. 2476)
- กุหลาบในมือเธอ (จากภาพยนตร์ “เลือดทหารไทย” – พ.ศ. 2477)
- เพลงประจำมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (ทำนองมอญดูดาว พ.ศ. 2477)
- เธอใกล้หรือไกล (จากภาพยนตร์ “เพลงหวานใจ” – พ.ศ. 2480)
- บ้านไร่นาเรา (จากภาพยนตร์ชื่อเรื่องเดียวกัน – พ.ศ. 2485)
- ศรอนงค์ (ละครเวที-โทรทัศน์ หลังสงครามโลกครั้งที่สอง – ปัจุจุบัน)
หนังสือ
- หลักไทย (งานค้นคว้าเกี่ยวกับทฤษฎีชนชาติไทย ได้รับพระราชทานรางวัลจากรัชกาลที่ 7 เมื่อ พ.ศ. 2471)
- เด็กคลองบางหลวง
- กรุงเทพฯ เมื่อวานนี้
- กรุงเทพเมื่อ 70 ปีก่อน
- 80 ปีในชีวิตข้าพเจ้า
- สำนวนไทย
- ภูมิศาสตร์สุนทรภู่
- ภูมิศาสตร์วัดโพธิ์
- คอคิดขอเขียน
- สิ่งที่คิดเห็นในเรื่องคาวี
- ประวัติการค้าไทย
ที่มาประกอบข้อมูล : Wikipedia
